Το Βραχάσι είναι ένα ορεινό χωριό της επαρχίας Μεραμπέλλου,
του Νομού Λασιθίου. Σήμερα, μαζί με τη Μίλατο, Σίσι,
Επάνω Σίσι, Αγία Βαρβάρα,
Τάρμαρος, Καρτσινιανός, Πύργος και Σεληνάρι αποτελεί τη Δημοτική Ενότητα
Βραχασίου στο Δήμο Αγίου Νικολάου.
Το Βραχάσι βρίσκεται
σε απόσταση 22 χλμ από τον Άγιο Νικόλαο και σε υψόμετρο 380μ. περίπου, στους
πρόποδες του βουνού Ανάβλοχος.
Το χωριό είναι κτισμένο στις υπώρειες πελώριων βράχων και
γι’ αυτό μπορούμε να υποθέσουμε ότι το
τοπωνύμιο Βραχάσι είναι υποκοριστικό του βράχος.
Σύμφωνα όμως με μια άλλη εκδοχή , το όνομα αυτό προέρχεται από το ναό που
υπήρχε εδώ, κατά την α΄βυζαντινή περίοδο , και ήταν αφιερωμένος στον Όσιο
Βραχήσιο τον Πέρση (Βραχήσιος- Βραχάσης).
Οι κάτοικοι στην
περιφέρεια Βραχασίου ασχολούνται κυρίως με τουριστικές επιχειρήσεις, αφού στο
Σίσι και στη Μίλατο βρίσκονται μερικές
από τις μεγαλύτερες ξενοδοχειακές μονάδες του νομού μας, αλλά και με την
παραγωγή ελαιολάδου , αφού παράγονται περίπου 1000 τόνοι ελαιολάδου ετησίως.
Το 1391 το Βραχάσι αναφέρεται στο αρχείο του Δούκα της Κρήτης . (Πηγή:
Εγκυκλοπαίδεια Κρήτη, Το Αφιέρωμα, Σειρά
Α, Τόμος 11, σελ. 244)
Το χωριό , εξαιτίας
της γεωγραφικής του θέσης, τον καιρό της
Τουρκοκρατίας υπήρξε το κέντρο πολλών συγκρούσεων ανάμεσα σε
Τούρκους και Έλληνες επαναστάτες. Από ‘ δω κατάγεται και ο γνωστός αρχηγός της επαρχίας
Μεραμπέλλου Κωνσταντίνος Σφακιανάκης που έδρασε κατά την επανάσταση του 1866,
καθώς και ο Μανόλης Γιανναδάκης (1786 -1898), που διακρίθηκε κυρίως στην
έξοδο του Μεσολογγίου και τραυματίστηκε στη μάχη του Φαλήρου.
Το 1879
με τη Σύμβαση της Χαλέπας
το Βραχάσι είναι ένας από τους πρώτους
86 δήμους της Κρήτης.
Συγκεκριμένα, στα διατάγματα της Γενικής Διοικήσεως,
αναφέρεται:
«Ε΄, ΤΜΗΜΑ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ,
ΜΕΡΑΜΒΕΛΛΟΝ, Η Επαρχία
Μεραμβέλλου διαιρείται εις του εξής
εξ Δήμους
1.Δήμος Βραχασίου, έχων έδραν το ομώνυμον χωρίον και περιλαμβάνων τα χωρία
Βραχάσιον, Μύλατον, Λατσίδα και τα
μετόχια Κοτσαργιανός, Κουνάλι , Τσαπή,
Αγ.Αντώνιον και Ανώγεια.» (Πηγή: Εφημερίδα Πατρίς, 27/9/2010, ΙΣΤΟΡΙΚΟ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ, Οι πρώτοι δήμοι της Κρήτης το 1879, σελ .19) Ολόκληρο το άρθρο εδώ.
Με την κήρυξη του ελληνο- ιταλικού πολέμου, όλοι οι νέοι
άνδρες επιστρατεύτηκαν για να πολεμήσουν
στο Αλβανικό Μέτωπο. Στο χωριό έμειναν μόνο οι γεροντότεροι και τα
γυναικόπαιδα. Όμως και η δική τους βοήθεια υπήρξε καθοριστική στην απελευθέρωση
του τόπου μας, καθώς τα παιδιά βοήθησαν
τους Έλληνες φαντάρους να μεταφέρουν τον εξοπλισμό τους, οι
γυναίκες τους προσέφεραν τρόφιμα
και οι γεροντότεροι τους έδειξαν
μονοπάτια και καταφύγια στο βουνό Ανάβλοχος.
Όμως τις νίκες επί των Ιταλών και το κλίμα αισιοδοξίας
διαδέχτηκε η επίθεση των Γερμανών. Το χωριό μας, όπως και πολλές πόλεις και
χωριά, δεν γλίτωσε από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών τον Μάη του 1941. Ο Γ.
Ιεραπετρίτης στο βιβλίο του « Το Βραχάσι κατά την περίοδο της κατοχής και του
εμφύλιου 1940 – 1950»(εκδ. Φεβρουάριος 2010,σελ 20) γράφει: «Στο χωριό μας έριξαν έξι βόμβες….»
Οι βραχασώτες συνεισέφεραν στον αγώνα κατά των κατακτητών όπως μπορούσαν,
ακόμα και παίρνοντας όπλα και πυρομαχικά από τις αποθήκες του εχθρού για να τα
προσφέρουν στον ΕΛΑΣ- ΕΑΜ.Ο Εμμανουήλ Φρουδάκης στο βιβλίο του «Πόλεμος –Κατοχή
– Αντίσταση 1940 - 1945» Τόμος Α΄(εκδ . Νεάπολη Λασιθίου Κρήτης 2007), στο 12ο
κεφ με τίτλο ¨Το Βραχάσι πρωτοπόρο στην
Ε.Α.¨ αναφέρει: « Το χωριό Βραχάσι είναι από τα πιο καλά οργανωμένα χωριά του
νομού. Είναι πρωτοπόρο στον αγώνα που κάνουμε. Εγώ προσωπικά έχω συνδεθεί με
πολλά άτομα που μου έχουν δώσει όπλα και πυρομαχικά που προωθώ στο λημέρι».
